Renksiz, kokusuz, tatsız, havadan daha hafif olan bu gaz, ekonomik sanılan ”iyi yanmaz” sobalarda, çabuk geçmesin diye ”yeni yakılmış iken odaya alınmış” mangal ve maltızlarda kapalı yerin havasında yüzde bine kadar çıkarsa, bir iki saatte odadakileri çarpar ve gecikilirse öldürücü olur.

Karbon monoksit zehirlenmesi yavaş ve belli etmeden oluştuğu, hatta uyku  ha­li getirdiği için kolayca fark edilmez ve şahsı ölüme götürür. Bu özelliği, ruhen güçsüz insanların kolay ve söz­de rahat bir intihar için kömür ze­hirlenmesini tercih etmelerinin se­bebidir.

Karbon monoksit zehirlenmesi, iyi yanmamış kö­mürün çıkardığı karbon monoksit al­yuvarlardaki hemoglobine yapışıp ondan kolay ayrılmayan karboksihemoglobin bileşimi yapmasındandır.

Normal olarak oksijenle birleşerek kolay ayrılabilen bir madde olan oksihemoglobin yapması gereken he­moglobin, yani oksijen taşıması gereken hemoglobin, CO ile birleşirse artık ok­sijen alamaz ve işe yaramaz hale gel­diğinden zehirleme dediğimiz olay ortaya çıkar.

Karbon monoksit zehirlenmesinden kurtulan insanlarda, kanın düzelmemesi ve ze­hirlenmenin bir döneminde ileri bir belirti olan baş ağrısının kolay kaybolmaması hep bu bozulmaz kimyasalın bileşimdendir.

Şiddetli baş ağ­rısı ile beraber, kulak uğultusu, çın­lamalar, görme bulanıklığı, bulantı, kusma da önemli belirtileri­dir. Zamanında yetişilemezse hasta­nın yüzü morarır, solunum hızlanır, nabız düzensizleşir. Komaya giren insan birkaç saat bile yaşayamaz.

Kurtarılan hastalarda da kandaki bozukluk dışında, kömür çarpması­nın şiddetine göre kalpte, böbrekte, karaciğerde sinir sistemi merkez ve çevresinde, ciltte, akciğerlerde ağır zehirlenme artıkları kalır.

Karbon monoksit zehirlenmesi uzun sü­re iyi yanmamış yakıtlardan gelişirse Kronik zehirlenme olur ve uyku­suzluk, baş ağrısı, kansızlık, güçsüz­lük, sersemlik uzun sürer.

Kömür Zehirlenmesi Tedavisinde, hastayı, bo­ğulmuş, nefessizlikten hastalanmış bir insan olarak ele almak gerekir;

— Hastayı hemen bulunduğu yer­den çıkarıp, soluğunu zorlaştırabilen her şeyi çözülmelidir. (yaka, kravat, kemer)

— Hastayı sırt üstü yatırarak, pratikte pek çok kullanılan basit aletlerle başarılı bir şekilde yapılan suni teneffüsü, AMBU aleti yoksa aletsiz olarak, bilinen usuller­le ve dakikada 17-18 hesabı ile yapılmalıdır.

—   Mutlaka 112 aranarak yardım çağırılmalıdır. Ambulans ve Hastane Acil Servisinde Oksijen desteği sağlanarak, ilaç­larla kalp kuvvetini artırmayı, tenef­füs hareketini kolaylaştırmayı öngörmelidir, hasta komada ise en az 2,5-3 litre, gerekirse komadan çıkıncaya kadar serum verilmelidir. Bu sayede hastanın kurtulma şansı fazlalaşmış olur.

Soba gazı zehirlenmeleri; ihmal ve dikkatsizlikten meydana gelmektedir. Havaların bir anda aşırı derecede soğumasıyla birlikle herkes evine çekilmeye ve sobalarını yakmaya başlar, en tehlikeli durum sobayı yakıp uyumaktır. Soba yaktığınızda yeni kömür koymuşsanız kesinlikle uyumaya çalışmayınız. Mümkün olduğu kadar sobayı erken yakınız çünkü sobanın içindeki kömür etkisini yitirmiş olur zehirlenme riski çok az olur, çocuklarınızı sobalı odada yatırmayınız, karbon monoksit gazı çocukları daha çabuk etkiler.

Soba zehirlenmelerini önlemek için öncelikle sobaya fazla kömür koymayınız eğer sobanın bulunduğu odada yatıyorsanız sobanın üstünü ve altını açık bırakın.

Ortalama olarak her gün birkaç ilde zehirlenme haberi alıyoruz.  Genellikle yaşlılarımız sobayı yakıp sonra uykuya dalıyorlar.

Sobalar öncelikle tekniğine uygun olarak kurulmalıdır. Mevsim başında soba kurmadan önce borular ve bacalar mutlaka temizlenmelidir.

Sobalarda verimli bir yanma için etkili baca yüksekliği baca tekniğine uygun yapılmalıdır. Yeterli yükseklikte olmalıdır.

Fazla dirsek ve boru kullanılmamalıdır. Boru bacayı daraltmamalı, boru ve dirsekler hava sızdırmamalıdır. Soba boru ve dirsekleri belli aralıklarla temizlenmelidir.

Rüzgarlı havalarda baca tepmesi ve yağmur suyunun bacanın içini ıslatmasını önlemek için rüzgar yönüne göre yön değiştiren baca başlığı kullanılmalıdır.

Sobalar tekniğine uygun yakma yöntemleri kullanılarak yakılmalı, sobanın baca kapağı kesinlikle kapatılmamalı, kalitesiz kömür tercih edilmemeli, lastik, plastik, boya, petrokok ve tıbbi atık gibi çöpler sobada kesinlikle yakılmamalıdır.

Sağlıklı Günler Dileğiyle..

Dr. Aytaç AKIN

Bafra İlçe Sağlık Müdürü